1 Ekim 2008 sonrası sosyal güvenlik sisteminde önemli değişiklikler yaşandı. Bunlardan biri de isteğe bağlı sigortalılık konusundaydı. Buna göre bu tarihten önce kişi isterse SSK’lı, isterse Bağ-Kur’lu isterse Emekli Sandığı’na tabi olarak isteğe bağlı sigortalı olabiliyordu. Fakat sosyal güvenlik reformu sonrası isteğe bağlı sigortalılar 4/b’li yani Bağ-Kur’lu olarak değerlendiriliyorlar. İsteğe bağlı sigortalıların Bağ-Kur’lu olarak değerlendirilmesi, emeklilik koşullarının daha zor olması nedeniyle, isteğe bağlı sigortalılık yaptıranların azalmasına neden oldu. Prim ödeyerek sigortalı olan kişilerin emeklilik için 9.000 gün prim ödemesi zorunluluğu ve emekli olacakları zaman bağlanacak aylığın görece sigortalı (SSK) ve memurlara göre düşük olması bu azalmanın temel nedeni.
İsteğe bağlı ödeyebilir
İsteğe bağlı sigortalılık konusunda önemli bir istisna, memurlar yani 4/c’li sigortalılar için söz konusu. Belirli bir süre memur olarak çalışmış kişiler, gerekli şartları sağlamaları halinde isteğe bağlı iştirakçi olarak kendi primlerini ödeyerek emekli sandığı mensubu olarak emekli olabiliyorlar. İsteğe bağlı iştirakçi olabilmek için bazı şartlar var:
1. İsteğe bağlı iştirakçi olarak prim ödemek isteyenlerin en az 10 yıl memur olarak bir fiil çalışmış olması,
2. 5434 sayılı Kanun’a tabi görevlerinden istifa ederek ayrılmış olması,
3. Sosyal güvenlik kuruluşlarından birinden emekli aylığı bağlanmamış olması,
4. Sosyal güvenlik kuruluşlarından birine tabi çalışmıyor olması gerekmektedir.
Yani en az 10 yıl bir fiil memur olarak çalışmış, görevinden kendi isteği ile ayrılmış olan, emekli olmayan ve başka bir işte çalışmayan memurlar isteğe bağlı iştirakçi olarak prim ödeyebilir ve emekli olabilirler.
İsteğe bağlı iştirakçilik, görev yaptığı devlet dairesinde amiri ile ciddi sorunlar yaşayanlar, ya da riskli ve tehlikeli bir iş yürütmekte olan devlet memurlarına dışarıdan prim ödeyerek memur olarak emekli olma imkânı tanıması açısından önemli. Özellikle askerler, polisler ve öğretmenlerin bu hakkı kullandıklarını görüyoruz. Görev yaptığı okulda müdürle anlaşamayan, uzun yıllardır tayin istemesine rağmen tayini çıkmayan öğretmen, emekliliğine 2 yıl kala görevinden istifa edip, kalan primlerini cebinden ödeyerek yine memur olarak emekli olabiliyor.
Hangi memur yararlanamaz?
1 Ekim 2008 sonrası ilk kez memur olanlar, 5510 sayılı yeni sosyal güvenlik kanununa tabi oldukları için, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu uyarınca düzenlenmiş isteğe bağlı iştirakçilikten yararlanamazlar. Ancak 1 Ekim 2008’den önce ilk kez memur olmuş, en az 10 yıl memurluk yapmış, memurluktan atılmamış, ayrıldıktan sonra SSK’lı veya Bağ Kur’lu olarak çalışmamış ve en geç 6 ay içerisinde SGK’ya başvurmuş kişilerin isteğe bağlı iştirakçi olması mümkündür. Primlerini dışarıdan ödeyerek, devlet memuru şartlarıyla emekli olmak isteyenlerin ödeyecekleri kesenek miktarı, memuriyetten ayrıldıkları zamanki kadrolarının karşılığı olan dereceye göre belirlenir. Kendi prim ödeyenlere her yıl bir kademe, her üç yıl içinse bir derece verilir. İsteğe bağlı iştirakçi olacaklar, toplam yüzde 36 prim ödemek durumundalar. Sağlık hizmetlerinden yararlanmak için yüzde 12 genel sağlık sigortası primi ödemeleri de gerekiyor.
6 ay içinde başvuru
İsteğe bağlı iştirakçi olabilmek için memuriyetten ayrıldıktan sonra en geç 6 ay içerisinde SGK’ya başvurmak zorunda. Memuriyetten ayrıldıktan sonra 6 ay içerisinde SGK’ya başvurmayanlar isteğe bağlı iştirakçi olma haklarını kaybediyor. İsteğe bağlı iştirakçiler keseneklerini toplu veya aralıklı olarak 6 aydan daha uzun süre ödemezlerse, iştirakçilikleri sona eriyor. İsteğe bağlı iştirakçiliğin devam etmesi için en önemli şartlardan birisi memurluktan atılmamış, istifa ederek ayrılmış olmaktır. Memurluktan atılanlar, memur olmak için gerekli şartları kaybedenler isteğe bağlı iştirakçilikten yararlanamazlar. Ayrıca, prim ödeyerek emekli olacak memurların en az on yıl memurluk yapmış olmaları şart. On yıldan kısa süre memurluk yapanlar iştirakçiliklerini devam ettiremezler.
Ödeme ikramiyeyi artırmaz!
Dışarıdan prim ödeyerek, çalışmadan devlet memuru şartlarıyla emekli olmak isteyenlerin kendi ceplerinden ödeyecekleri kesenekler, emekli ikramiyesinin hesabında dikkate alınmaz. İsteğe bağlı iştirakçilikte ödenen primler emekli ikramiyesini arttırmaz. Emekli ikramiyesi, istifa etmeden önceki çalıştığı süreye göre hesaplanır. Örneğin, 15 yıl çalışıp emeklilik için gerekli sürenin geri kalanını cebinden prim ödeyerek tamamlayan bir memurun emekli ikramiyesi 15 yıl üzerinden hesaplanarak kendisine ödenir.